We voelen wat we denken
De manier waarop we ons voelen, is een gevolg van wat we denken. We voelen altijd wat we denken. Deze stelling kunnen we eenvoudig verifiëren: probeer maar eens boos te zijn zonder dat je boze gedachten hebt. Of verdrietig te zijn zonder aan verdrietige dingen te denken.

Situaties, mensen of omstandigheden, zijn geen oorzaak van gevoelens
Het feit dat we altijd voelen wat we denken, betekent dat ongelukkige gevoelens nooit een gevolg zijn van ons leven, onze omstandigheden, genen, gezondheid etc. We kunnen ons alleen ongelukkig voelen als we hier ongelukkige gedachten over hebben. Ook dit kunnen we weer eenvoudig verifiëren: Stel dat Ajax tegen Feyenoord speelt en Feyenoord wint. Ajaxsupporters zullen hier flink van balen, terwijl Feyenoorders de dag van hun leven hebben. Dezelfde score wordt totaal anders ervaren.

Gedachten zijn niet echt
Als mensen zijn we gezegend met het gegeven dat we dingen kunnen bedenken. Maar niet alleen dat. Zodra we aan iets denken, kunnen we de situatie letterlijk in geuren en kleuren beleven. We staan er nooit bij stil hoe ontzettend cool dit is. Als je denkt aan het eten van een citroen, kan je in gedachten de structuur van de citroen op je handen en lippen voelen. Je kunt je de zure smaak inbeelden en het sap in je mond voelen lopen. Tegelijkertijd kan je de vorm en de kleur voor je zien, bedenken op welke plek ze in de supermarkt liggen en terugdenken aan de ene keer in Italië toen je zelfgestookte Limoncello proefde. Voor je het weet ben je haast helemaal in Italië. Maar in werkelijkheid zit je gewoon thuis op de bank. Hoe echt het ook leek, je keek gewoon naar een 3d film die zich in je gedachten afspeelde. Een soort van droom, maar dan terwijl je wakker was. Dit is zo met elke gedachten die we denken.

Een gedachte geeft slecht een beeld van een eindeloze hoeveelheid mogelijkheden
Gedachten gaan doorgaans over het verleden of de toekomst. Stel dat je denkt aan een presentatie die je moet geven. Je kan nooit vooraf weten wat er tijdens die presentatie zal gebeuren. Maar de kans is groot dat je er op een gegeven moment toch dingen over gaat bedenken. Veel mensen beelden zich in dat ze af zullen gaan, rood zullen worden, hun tekst vergeten, de beamer het niet doet etc. Op het moment dat je besluit dat dit soort gedachten de waarheid over een situatie in de toekomst vertegenwoordigen, zal je daar direct gevoelens bij ervaren. Maar deze gedachten zeggen niets over de presentatie. Het zegt alleen maar iets over de gedachten die je over deze presentatie had.

Het gaat niet om de gedachte, maar om wat je er mee doet
We hebben allemaal vast weleens een hele rare gedachte gehad waar we niets mee deden. Zo denk ik soms als ik achter het stuur zit: “wat als ik nu tegen die boom aan rijd?”. Gedurende die enkele keren dat dit gebeurt, geef ik daar onbewust nooit betekenis aan. Vaak ben ik vijf seconden later al weer vergeten dat deze gedachte langs kwam. Ik heb echter ook weleens de gedachte dat ik iets niet kan. En daar kan ik dan uren over denken. Wat is het verschil? De ene gedachte zag ik voor wat het was. Slechts een gedachte. Maar de andere zag ik per ongeluk aan voor de waarheid. En als het de waarheid is dat ik iets niet kan, dan moet ik daar iets mee. Dan moet ik ineens allerlei strategieën gaan bedenken of beland ik in een doemscenario over ontslag, scheiding of faillissement.

Als je dat van een afstandje bekijkt, zie je direct wat voor een onzin dat is. Maar op het moment dat je middenin die 3d film ziet, lijkt het net echt. De kunst is niet om andere gedachten te krijgen. Daar heb je namelijk geen enkele zeggenschap over. De kunst is om te zien dat gedachten je gewoon een mogelijkheid voorspiegelen. Bijvoorbeeld de mogelijkheid dat je presentatie in soep loopt. Het echt ’t ook lijkt, dat is het niet. Zolang je dat soort gedachten niet serieus neemt, heb je geen probleem.

Serieus nemen van gedachten
Helaas zijn we tegenwoordig experts in het serieus nemen van gedachten. Sterker nog, een groot deel van de Geestelijke Gezondheidszorg is gebaseerd op het paradigma dat we iets met gedachten moeten. En daarmee wordt per ongeluk precies het tegenovergestelde van genezing bereikt. Stel dat ik de gedachte “wat als ik nu tegen deze boom aan rijdt” op een dag ineens heel serieus neem. Misschien zou ik er met mensen over gaan praten. Zij zouden zich waarschijnlijk zorgen gaan maken en mij adviseren om hulp te zoeken. De betreffende psycholoog zou de gedachte vervolgens ook uiterst serieus nemen. Nadat mij een label is toegekend, zou ik wekelijks met iemand moeten gaan praten over deze gedachte. Gevolg zou zijn dat ik ontzettend veel zou gaan nadenken over een gedachte die oorspronkelijk gezien helemaal niets te betekenen heeft. Met een beetje pech zou deze ene gedachte tot een enorme gedachtenstorm kunnen leiden. Eentje waarbij ik mij zou gaan schamen, zou gaan denken dat er iets mis met mij is, etc. Als de psycholoog mij echter had gewezen op de manier waarop de menselijke ervaring werkt, dan was ik misschien al na een gesprek grijzend naar buiten gekomen omdat ik dan had begrepen dat er helemaal geen probleem was.

Gedachten komen niet van het verleden
Een andere klassieker, die het vooral ook in alternatieve kringen heel lekker doet, is dat gedachten het gevolg zouden zijn van het verleden. Weer even terug naar het voorbeeld van het serieus nemen van de gedachte “wat als ik nu tegen deze boom aan rijd”. De gedachte kwam gewoon even op. Maar als je onder invloed van een goed bedoelende coach wordt wijsgemaakt dat deze gedachte een verband heeft met het verleden, zit je voor je ’t weet elke week op een schapenvacht te janken terwijl je terugdenkt aan die ene keer toen je 3 was en je moeder boos naar je keek.  Daarbij zien we helemaal over het hoofd dat die verdrietige gevoelens het gevolg zijn van de verdrietige film die je, op aanmoediging van je coach, telkens aan het afspelen bent. Met een beetje pech ga je zelfs nog geloven dat je moeder een liefdeloze heks is en dat je het slachtoffer bent van een traumatische emotionele verwaarlozing. Ook hierbij geldt: als je dit met een beetje boerenverstand van een afstandje beschouwt, zie je al gauw dat dergelijke vormen van therapie geen enkele oplossing bieden.

Wat moet ik dan doen?
Niets. Je hoeft niets te doen omdat er niets mis met je is. Soms heb je misschien gedachten die zeggen dat je lelijk, dom of dik bent, of dat je iets niet kunt. En misschien voel je je soms wel bang en denk je daarvoor dat je een angststoornis hebt. Maar het zijn maar gedachten. Een weerspiegeling van een eindeloze hoeveelheid mogelijkheden. Zodra je dit echt ziet, zal je automatisch steeds meer de neiging hebben om gedachten gewoon aan je voorbij te laten gaan, zonder dat je er iets mee doet. En soms zal je er ook met open ogen intrappen. Dan zit je ineens in een soort van dagmerrie. Maar zodra je ziet dat je altijd weer wakker zult worden, weet je ook zeker dat je niets hoeft te doen. We zijn allemaal vrij.